رفتن همانا و ...

دلش گرفته آسمون

می خواد بباره انگار

دلای ما زمستونه

با این که اومد بهار

**

بهار اومد ولی یکی

دیگه میون ما نیست

یکی که از درس خدا

گرفته نمره ی بیست

ویرایش--ابوالحسن نجفی(2)

((نکاتی را که با ** در ابتدا مشخص شده اند من اضافه کرده ام و در مقاله نیامده است.))

- آوردن «ها» ی تانیث همراه موصوف فارسی یا موصوف غیر مونث مورد دیگری است که در فارسی امروز رواج یافته است:

دستور لازمه - پرونده ی مختومه - بدهی های معوقه - نامه های وارده - نامه ی شریفه - رئیس مربوطه

** در عربی جمع مکسر اشیا با صفت مونث می آید. شاید این گونه عبارات به تاثیر از این قاعده ی عربی به وجود آمده اند.

- برخی واژگان جایگزین شده ی رایج:

کالبد شناسی (آناتومی) -  کالبد شکافی (دیسکسیون) - بافت برداری (بیوپسی) - آسایشگاه (ساناتوریم) - خبرگزاری (آژانس) - دادسرا (پارکه) - گذرنامه (پاسپورت- passport) - سازمان (ارگانیزاسیون- Organisation) - کاردار (شارژه دافر) - دانشکده (فاکولته- faculté) - دانشگاه (اونیورسیته- Université) - یاخته (سلول) - ناویز (اسپوتنیک) - رایانه (کامپیوتر- computer)

** زبان فارسی بیشترین تاثیر را از زیان های عربی فرانسوی و انگلیسی داشته است. تاثیرات اولیه از زبان های اروپایی - یعنی زمان قاجار- بیش تر از زبان فرانسوی است تا انگلیسی. شاید به همین دلیل دانشگاه معادلی برای اونیورسیته ذکر شده است نه یونیورسیتی(University).

** واژه ی رایانه هنوز در بلاتکلیفی به سر می برد. حتی در نوشته ها و مکاتبات رسمی هم بسیاری اوقات از واژه ی کامپیوتر استفاده می شود.

- انواع وام گیری:

۱) وام گیری آشکار (واژه های عاریتی - الفاظ دخیل - loanword در انگلیسی - emprunt در فرانسوی)

2) گرته برداری (روگرفت - loan shift  در انگلیسی - calque در فرانسوی)

** واژه ی انگلیسی معادل رایج روگرفت (گرته برداری) loan translation است. البته calque نیز در انگلیسی رواج دارد.)

گرته برداری: در این نوع وام گیری عین کلمه گرفته نمی شود بلکه صورت ترکیبی کلمات را به اجزای سازنده اش تجزیه می کنند و برای هر جزء معادل از پیش بوده در زبان مقصد را می گذارند. (مانند سیب زمینی به جای pomme de terre در فرانسوی)

- نمونه هایی از گرته برداری:

انگلیسی: بادام زمینی (ground nut) - آسمان خراش (sky scraper) - مرد قورباغه ای (frog man) - مغز شویی (brain washing) - پرده ی آهنین (iron curtain) - نیروی انسانی (man power)

فرانسوی: راه آهن (chemin de fer) - زیر دریایی (sous marin) - ستون های زرهی (colonies bloiee) - پیش ساخته (prefabrique) - پیش آگهی (preavis) - پیش داوری (prejuge)

** نمونه ی امروزی برای frog man را می توان spider man (مرد عنکبوتی) ذکر کرد. که البته به شکل اسپایدر من نیز در فارسی رواج دارد.

- انواع گرته برداری:

1) پی روی از قواعد زبان وام گیرنده (مانند: بادام زمینی که در حقیقت زمین بادام بوده است.) این نوع را ادیبان بهترین راه مقابله با هجوم الفاظ خارجی می دانند.

2) وارد کردن قواعد زبان وام دهنده (مانند: «برای همیشه» (pour toujours فرانسوی) که باید به شکل «همیشه» یا «تا ابد» باشد.- «هم زیستی» (coexistence فرانسوی) که باید به شکل «با هم زیستی» باشد.)

عقیده ی نگارنده (استاد نجفی): در دو نمونه ی اخیر این اشکال وارد نیست. چون مثلا «برای همیشه» معنی «همیشه» نمی دهد و «تا ابد» را هم همه جا نمی توان به کار برد. اما مثلا در حمام گرفتن (به جای استحمام کردن) و درس گرفتن ( به جای عبرت گرفتن) وارد است.

** ما معمولا از ترکیب «حمام کردن» استفاده می کنیم.

** جستجوی ترکیب های بالا در «گوگل» نتایج زیر را داشت. این نتایج گرچه نمی تواند به عنوان نمونه ی کاملی از رواج این ترکیب ها در فارسی قلمداد شود. اما حداقل نشان دهنده ی رواج در محیط مجازی اینترنت می باشد (جستجو با عملوند های "" انجام شد.):

- آسمان خراش: حدود 51000 بار

- مرد قورباغه ای: 67 بار

- مرد عنکبوتی: حدود 185000 بار

- مغز شویی: حدود 2730 بار

- پرده آهنین: حدود 4680 بار

- نیروی انسانی: حدود 1180000 بار

- راه آهن: حدود 1310000 بار

- زیر دریایی: حدود 92000 بار

- ستون های زرهی: 179 بار (ستون زرهی: 562 بار)

- پیش آگهی: حدود 27900 بار

- پیش ساخته: حدود 1290000 بار

- پیش داوری: حدود 65400 بار

- برای همیشه: حدود 2220000 بار

- هم زیستی: حدود 27400 بار (همزیستی: حدود 123000 بار)

- حمام گرفتن: حدود 8890 بار  (افعال(گرفتم - گرفتی...) : حدود 338 بار)

- استحمام کردن: حدود ۱۳۴۰ بار (افعال(استحمام کردم ...): حدود ۱۲۵۶ بار)

 - درس گرفتن: حدود ۳۷۲۰۰ بار (افعال: حدود 26998 بار)

ویرایش--ابوالحسن نجفی(1)

چندی پیش مقاله ای در مورد زبان فارسی و گرته برداری آن از زبان های دیگر خواندم. به نظرم آمد بد نیست بخش هایی از آن مقاله را در این جا منعکس کنم.

توضیح این که من بخش هایی را نقل کرده ام که به نظرم خوش آمده است.

((نکاتی را که با ** در ابتدا مشخص شده اند من اضافه کرده ام و در مقاله نیامده است.))

"درباره ی ترجمه (برگزیده مقاله های نشر دانش (۳))"- زیر نظر نصر الله پور جوادی - نشر دانشگاهی - چاپ ۲ - ۱۳۶۶ - مقاله ی "آیا زبان فارسی در خطر است؟" - ابوالحسن نجفی - صص ۱۴۲-۱۵۷

** با جستجوی عنوان مقاله در موتورهای جستجو به مطالب جالب و نظرات متخلفی در مورد این مقاله دست می یابید.

- زبان دارای سه لایه است:

۱) عناصر آوایی (زبر زنجیری (آهنگ- تکیه و ...) و واج ها)

۲) دستور زبان (صرف (تغییرات صوری مانند جمع مذکر مونث تغییرات افعال) و نحو (ساخت جمله روابط اجزای جمله و..)

۳) واژگان (الفاظ و معانی)

- چند مثال از ساخت واژه بر وزن عربی از واژه ی فارسی:

نزاکت (از نازک فارسی) - فلاکت (از روی فلک زدگی فارسی) - کفاش (از روی کفش فارسی) - ممهور (از روی مهر فارسی) - مکلا (از روی کلاه فارسی) - مزلف (از روی زلف فارسی)

- فقط "ان" و "ها" نشانه های جمع در فارسی هستند. نمونه هایی از نفوذ علائم جمع عربی در فارسی:

ون: اجتماعیون - اشتراکیون - روحانیون - اعتدالیون

ین: معلمین - مستشرقین - مورخین - محققین - مترجمین - مسافرین - بازرسین (فارسی) - داوطلبین (فارسی)

ات: دستورات - دهات - باغات - سفارشات - فرمایشات - نوشتجات - کارخانجات - گزارشات - نگارشات - گرایشات

مکسر: دهاقین - اساتید - بساتین - دراویش - میادین - بنادر - فرامین - رنود (ج رند) - (در زمان صفویان:) اتواپ - بواریت (ج باروت)